Fries Museum

Op een veiling van Setdart in Barcelona heeft het Fries Museum een bijzonder schilderij aangekocht van Wybrand de Geest (1592-1663/1665). Het gaat om het werk Maria Magdalena in extase, naar het voorbeeld van de Italiaanse meester Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610). De aankoop werd mogelijk gemaakt met steun van FB Oranjewoud en de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Saskia Fonds) en gerestaureerd met steun van de Alma-Tadema Kring. Het schilderij is het enige tastbare bewijs dat De Geest niet alleen portretten schilderde, maar ook religieus werk maakte. Het werk is van 6 september 2025 t/m 1 maart 2026 te zien in de grote tentoonstelling Wybrand de Geest: meesterlijke portretten in Leeuwarden.

Wybrand de Geest
Wybrand Simonsz. de Geest (1592-1663/1665) wordt gezien als de belangrijkste portretschilder van Friesland in de 17^de eeuw. Zo schilderde hij onder meer de levensgrote portretten van stadhouder Ernst Casimir van Nassau-Dietz en zijn vrouw Sophia Hedwig, voorouders van koning Willem-Alexander. De jonge Wybrand verruilde Leeuwarden rond 1612 voor Utrecht, om daar opgeleid te worden tot schilder. Na zijn opleiding ging hij op ‘grand tour’ door Europa. Tijdens het laatste jaar van zijn reis schilderde De Geest zijn kopie van Caravaggio’s Maria Magdalena in extase, waarschijnlijk in Zuid-Frankrijk of Italië. Geen enkel ander werk uit de negen jaar van zijn opleiding en buitenlandse reis is bewaard gebleven. Extra bijzonder is dat het schilderij aantoont dat De Geest niet alleen een getalenteerd portretschilder was, maar dat hij ook religieus werk maakte – zogeheten historiestukken. In zijn latere leven, terug in Leeuwarden, liet De Geest zich ontvallen dat het niet makkelijk was om als rooms-katholiek schilder te manoeuvreren in een overwegend protestantse samenleving. Tot nu toe is Maria Magdalena in extase het enige historiewerk waar de naam van Wybrand de Geest concreet aan verbonden kan worden. Hoofd tentoonstellingen van het Fries Museum Annemarie Lavèn: ‘Dit schilderij vormt een sleutelstuk in zowel het oeuvre van de schilder als in de collectie van het Fries Museum. We zijn opgetogen dat het nu een definitieve plek krijgt in de geboortestad van Wybrand de Geest.’

Caravaggio
Voor zijn Maria Magdalena in extase heeft Wybrand de Geest zich gebaseerd op het legendarische, gelijknamige werk van Caravaggio uit 1606. De Geest nam de compositie, de pose van Maria en het kleurgebruik van de grote Italiaanse meester over, maar voegde zelf nog een zalfpot toe, haar vaste attribuut, en een schedel, als symbool voor het vergankelijke leven. Maria Magdalena is afgebeeld met een extatische blik, tussen lust en lijden, tussen aardse en spirituele liefde. Opmerkelijk is de tekst op het opengescheurde briefje met verbroken lakzegel onder de schedel, waar Maria Magdalena op steunt: de schilder maakte zich hiermee bekend als kopiist van Michelangelo Caravaggio uit Milaan én typeert zichzelf tegelijkertijd als Fries. Dat is opvallend, want tussen de dertien bekende kopieën van het schilderij is dit het enige werk waarbij de vervaardiger expliciet verwijst naar de oorspronkelijke kunstenaar als bron.

De aanwinst zal deel uitmaken van de Collectie Nederland. In Nederlandse musea zijn geen originele werken van Caravaggio te vinden en evenmin (rechtstreekse) kopieën van zijn werk. De verwerving is dus niet alleen van belang voor het Fries Museum, maar ook een unieke toevoeging aan de Collectie Nederland. Meer over dit werk is vanaf september 2025 te lezen in de tentoonstellingspublicatie.

Missende tekeningen
In aanloop naar de tentoonstelling is het museum nog op zoek naar missende tekeningen uit het vriendenboek van de Friese kunstenaar, waar het museum vorig jaar een oproep toe deed. Tijdens zijn schilderreis door Europa verzamelde de jonge Wybrand teksten en illustraties van bekenden in zijn album amicorum. Het album mist echter 22 tekeningen, die eruit gescheurd of gesneden zijn. Wie meer weet kan contact opnemen met conservator Marlies Stoter via [email protected].

Over de Vereniging Rembrandt
De Vereniging Rembrandt geeft Nederlandse musea al sinds 1883 onmisbare steun bij de aankoop van topkunst, zodat iedereen daar blijvend van kan genieten. Ook helpt zij bij restauraties en onderzoek. Zij kan dit werk doen dankzij de vrijgevigheid en betrokkenheid van haar leden. Daar krijgen ze ook iets voor terug: vrije toegang tot meer dan 125 musea in Nederland, drie keer per jaar een inspirerend kunstmagazine en uitnodigingen voor kunstevenementen. De Vereniging Rembrandt is onafhankelijk, overkoepelend en beschikt over brede expertise.

Deze aankoop is mogelijk gemaakt met steun van FB Oranjewoud en de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Saskia Fonds). Het schilderij is gerestaureerd met steun van de Alma-Tadema Kring.

Het Fries Museum wordt mede gefinancierd door Windpark Fryslân, de Provincie Fryslân, het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de VriendenLoterij, Ir. Abe Bonnema Stichting en de vrienden van het Fries Museum.